Choáng váng & Chóng mặt: thường gặp nhưng có thể nguy hiểm

Một buổi sáng đẹp trời nào đó, vừa thức dậy, bệnh nhân đột nhiên có cảm giác nhà cửa xoay tròn như đảo lộn hoặc ngay cả khi nằm xuống lại, bạn càng cảm thấy chóng mặt dữ dội khi quay đầu cổ về một hướng nào đó. Cơn chóng mặt kéo dài chỉ vài mươi giây cho đến hơn một phút và lặp đi lặp lại, có thể kèm nôn ói nhiều và nặng đầu, thì đó chính là triệu chứng điển hình của chứng “chóng mặt tư thế kịch phát lành tính” rất thường gặp ở mọi lứa tuổi, cả hai giới nhưng thường gặp ở tuổi trung niên. Chóng mặt và choáng váng là những triệu chứng rất thường gặp ở phòng cấp cứu, phòng khám đa khoa, cũng như phòng khám chuyên khoa Thần kinh – Tai mũi họng.

Cảm giác chóng mặt xảy đến rất đột ngột với cường độ mạnh dễ gây cho bệnh nhân cảm giác hoang mang, lo sợ tình huống tai biến mạch máu não xảy ra. Trong chóng mặt tư thế kịch phát lành tính, chóng mặt bộc phát được kích hoạt bởi những thay đổi cụ thể tư thế đầu, như cúi đầu lên hoặc xuống và nằm xuống, quay qua hoặc ngồi dậy trên gường. Mọi người hay thường gọi chung là “Rối loạn tiền đình”.

1. Rối loạn tiền đình là gì?

Khả năng giữ thăng bằng cơ thể tùy thuộc vào các cảm giác đến từ ba vùng chính: mắt, tai trong và các thớ thịt, khớp xương (cảm giác sâu). Bộ phận mê đạo và tiền đình ở tai trong có trách nhiệm cung cấp tín hiệu cho não bộ các cảm giác về tư thế và các chuyển động của cơ thể được các bộ phận này ghi nhận. Sau đó não bộ tiếp nhận, phân tích, phối hợp các tín hiệu này để giữ vững cơ thể. Khi não bộ không bắt được các tín hiệu này hoặc các tín hiệu không rõ rệt, trái ngược nhau thì ta sẽ bị mất thăng bằng. Rối loạn tiền đình là bệnh lý gây ra một trạng thái mất cân bằng về tư thế làm cho người bệnh thường xuyên bị chóng mặt, quay cuồng, hoa mắt, ù tai, buồn nôn, đi đứng lảo đảo… gây khó chịu. Bệnh rất hay tái phát, từ đó làm ảnh hưởng đến công việc, nhất là ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng cuộc sống.

• Chóng mặt là một trạng thái ảo giác bệnh nhân thấy đồ vật xung quanh xoay tròn, hoặc có cảm giác bản thân bị xoay tròn, gặp trong tổn thương hệ thống tiền đình trung ương hay ngoại biên.
• Thăng bằng là khả năng duy trì sự định hướng của cơ thể với không gian bên ngoài, điều này tuỳ thuộc vào những thông tin thị giác, tiền đình và cảm giác bản thể/cảm giác sâu, trong đó hệ thống tiền đình mà chúng ta thường được nghe nói tới có vai trò quan trọng là dẫn truyền thông tin đến não bộ. Cho nên khi hệ thống tiền đinh bị tổn thương sẽ gây tình trạng chóng mặt và các triệu chứng kèm theo như nôn ói, lay tròng mắt và mất thăng bằng hoặc cảm giác bị xô đẩy, lắc lư, loạng choạng.

Chúng ta cần phân biệt tình trạng Chóng mặt và những trạng thái khác như choáng váng, cảm giác đầu bị hẫng, hay cảm giác mất thăng bằng và chao đảo, đứng không vững… nhưng Không có bất kỳ ảo giác chuyển động, có thể gặp trong thiếu máu, thiếu dưỡng khí, hay hạ đường huyết, do hạ huyết áp thế đứng, do bị kích thích thần kinh phế vị quá mức (như do sợ hãi), rối loạn nhịp tim và chúng có thể dẫn đến mất ý thức như ngất, và đặc biệt rất hay gặp là tình trạng chóng mặt mãn tính với biểu hiện choáng váng, mất thăng bằng do vùng cổ gáy(cervicogenic Dizziness) dễ gây té ngã và làm bệnh nhân lo sợ trầm cảm: ta biết rằng vùng cổ gáy có liên quan mật thiết với bộ phận Tiền đình và Thị giác  và là vùng trung gian để dẫn truyên tín hiệu cảm giác sâu ,bản thể từ tứ chi, lên não bộ cho nên khi có những tổn thương ở vùng cổ gáy ví như ngồi trong tư thế cổ gáy xấu và bất động trong một thời gian dài.

Bệnh nhân tới khám  do chóng mặt khi đang nằm sáng ngủ dậy xoay đầu qua lại trên gường, ngồi dậy hay khi nằm xuống lại ,cơn xảy ra rất nhanh theo tư thế  là một trường hợp điển hình của chóng mặt tư thế kịch phát lành tính chiếm 50% của Rối loạn tiền đình ngoại biên và choáng váng mất thăng bằng khi ngửa đầu hay cúi đầu ,xoay đầu cổ qua lại thì tình trạng choáng váng mất thăng bằng hay xảy ra là triệu chứng choáng váng mất thăng bằng do vùng cổ gáy rất thường gặp làm bệnh nhân lo sợ té ngã.
Thời tiết gần đây đang trở nên rất nóng dễ gây ra những trường hợp choáng vang say xẩm nhất là đối với những người đang làm việc ngoài trời nắng, cơ chế là do tình trạng mất nước nhiều qua mồ hôi tăng, làm giảm lưu lượng tuần hoàn máu không lên não đầy đủ có thể dẫn đến kiệt sức vì nhiệt hay đột quỵ não.

Kiệt sức vì nhiệt hay đột quỵ não dể xảy ra ở những người lớn tuổi và có bệnh nền tăng huyết áp ,tiểu đường ,rối loạn mỡ máu hay xơ vữa động mạch não .
Cho nên chóng mặt có thể dữ dội như ảo giác xoay tròn trong hội chứng tiền đình ngoại biên nhưng lành tính ,còn choáng váng mất thăng bằng tuy không có triệu chứng chóng mặt dữ dội nhưng có thể là tiềm ẩn những căn bệnh nguy hiểm nằm bên dưới như thiếu máu não ,tai biến mạch máu não có thể do nắng nóng hay những nguyên nhân khác như hạ đường huyết, rối loạn  nhịp tim.
Những bệnh lý thường gặp gây: 
Chóng mặt có ảo giác xoay tròn là hội chứng rối loạn tiền đình ngoại biên chiếm 40% các trường hợp chóng mặt mất thăng bằng trong đó chóng mặt tư thế kịch phát lành tính chiếm hơn 50% trường hợp, ngoài ra còn viêm mê đạo ,viêm thần kinh tiền đình, Hc Meniere và do thuốc.

Chúng ta cũng cần phân biệt Chóng mặt do rối loạn tiền đình ngoại biên và chóng mặt do rối loạn tiểu não và tiền đình trung ương:

• Trong rối loạn tiền đình ngoại biên (như trong các bệnh lý chóng mặt tư thế lành tính, bệnh Ménière, viêm thần kinh tiền đình…): Chóng mặt thường gây nhiều khó chịu hơn tổn thương trung ương nhưng xảy ra từng hồi ngắn và có thể kèm theo triệu chứng tổn thương thần kinh thính giác như ù tai hoặc điếc.
• Còn chóng mặt do tổn thương trung ương (U góc cầu tiểu não, bệnh mạch máu não…) thì cường độ thường không dữ dội bằng, nhưng lại có những biểu hiện tổn thương thần kinh trung ương báo động nguy hiểm như: rối loạn thị giác, đau đầu dữ dội, nói đớ, tê yếu tay chân…

Phân biệt chóng mặt tư thế kịch phát lành tính

1. Chóng mặt tư thế xảy ra ở một tư thế đầu đặc biệt, luôn luôn phối hợp với thương tổn tiền đình ngoại biên nhưng cũng có thể do rối loạn tiền đình trung ương (cuống não hay tiểu não).
2. Chóng mặt tư thế lành tính là nguyên nhân thường gặp nhất trong tiền đình ngoại biên chiếm đến 30% trường hợp.

Hội chứng có đặc điểm là những đợt chóng mặt ngắn có thể phối hợp với nôn và buồn nôn. Triệu chứng có thể xuất hiện khi thay đổi tư thế nhưng thường nặng nhất là khi nằm nghiêng về một bên với tai thương tổn nằm về bên dưới. Tình trạng này cũng thường xảy ra khi bạn nằm xuống hoặc khi bạn nằm trên gường, hoặc khi bạn nằm ngủ dậy buổi sáng. Đợt chóng mặt điển hình kéo dài vài tuần, rồi tự hết và tái phát lại trong một số trường hợp.

2. Chóng mặt do cột sống cổ: 

Ngoài dạng chóng mặt kịch phát như đã nêu ở trên, chúng ta còn hay gặp một dạng chóng mặt không xoay hay là môt trạng thái mất thăng bằng, choáng váng, đi lại không vững.

Chóng mặt do cột sống cổ (Cervical vertigo or cervicogenic diziness) là 1 cảm giác chóng mặt (cảm giác thấy mình quay mòng mòng hay là mọi vật xung quanh xoay) liên quan đến cổ. Choáng váng do chóng mặt nguồn gốc từ cổ có thể kéo dài vài phút đến vài giờ.Nếu đau cổ gáy giảm thì chóng mặt cũng bắt đầu thuyên giảm. Triệu chứng có thể xấu đi sau khi tập thể dục, cử động nhanh và đôi khi do hắt hơi.

- Những nguyên nhân:

• Tư thế cổ không đúng, những bệnh lý vùng cổ gáy hoặc chấn thương cột sống cổ
• Chóng mặt do cổ thường do chấn thương đầu, mà nó làm lệch trục đầu cổ hay còn gọi là whiplash
• Chóng mặt này thường xảy ra sau khi bạn cử động Cổ và có thể ảnh hưởng đến cảm giác thăng bằng và tập trung
• Tắc nghẽn động mạch ở vùng cổ gáy do Xơ cứng hay bóc tách, đưa đến gián đoạn dòng máu đến tai trong hoặc vùng thân não
• Viêm khớp, Phẫu thuật và chấn thương vùng cổ cũng có thể làm tắc nghẽn dòng máu đến những vùng quan trọng này và gây ra kiểu chóng mặt này.
• Thoái hoá cột sống cổ (Viêm xương khớp vùng cổ gáy tiến triển) cũng là một nguyên nhân tiềm tàng khác gây chóng mặt do cổ gáy, tình trạng thoái hoá làm hư mòn đĩa đệm có thể gây áp lực lên tủy sống hoặc thần kinh tủy sống và làm nghẽn tắc lưu  lượng máu lên não và tai trong.
• Ngay cả một thoát vị đĩa đệm đơn thuần cũng có thể gây ra triệu chứng tương tự mà không cần phải bị thoái hoá

- Triệu chứng chóng mặt do cổ(Cervical Vertigo):

Đó là trạng thái choáng váng do cử động đột ngột vùng cổ,đặc biệt khi quay đầu,những triệu chứng khác bao gồm:

• Đau đầu
• Buồn nôn/nôn ói
• Đau hoắc nghe ù tai
• Đau cổ gáy
• Mất thăng bằng khi đi,ngồi hoặc đứng
• Yếu
• Rối loạn tập trung

3. Vậy khi xảy ra những cơn chóng mặt, bạn cần phải đến gặp bác sỹ ngay khi có những triệu chứng sau:

• Đau đầu mới xuất hiện hoặc dữ dội.
• Nhìn mờ /nhìn đôi.
• Mất thính lực.
• Nói đớ.
• Yếu và tê tay chân.
• Mất ý thức.
• Đau ngực hoặc tim đập nhanh hay chậm bất thường.

Mặc dù không thường gặp, nhưng trên đây là những biểu hiện khác thường không phải là cơn chóng mặt tư thế lành tính, mà là báo hiệu các bệnh lý nghiêm trọng khác như Đột quỵ, U não, hoặc bệnh lý tim mạch.